ساختار سازمانی ماتریسی چیست؟ ( + انواع آن و کاربرد هریک )

ساختار سازمانی ماتریسی یکی از مدل های پیچیده و چندبعدی سازماندهی است که در سازمان ها به کار گرفته می شود. این ساختار به گونه ای طراحی شده که ارتباطات، همکاری ها و هماهنگی های لازم برای انجام وظایف چندبعدی در سازمان تسهیل گردد. در این ساختار، کارکنان به طور همزمان در دو یا چند حالت مختلف فعالیت می کنند؛ برای مثال، همزمان در یک بخش تخصصی و در پروژه ای خاص مشارکت دارند.

سازمان های مدرن و پویا، به ویژه آنهایی که در محیط های پیچیده و پویا فعالیت می کنند، بیشتر به این ساختار روی می آورند تا بتوانند در تحقق اهداف و مدیریت پروژه ها موفق عمل نمایند. در این مطلب از وب سایت  امیر موحد – هوش مالی و ذهنیت فروش، به طور جزئی تری خواهیم گفت ویژگی های ساختار سازمانی ماتریسی چیست و چه کاربردهایی دارد.

ساختار سازمانی ماتریسی چیست؟ 

ساختار سازمانی ماتریسی نوعی از سازماندهی است که عناصر ساختارهای وظیفه ای یا دپارتمانی و پروژه ای یا محصولی(Project/Product Based)  را ترکیب می کند. در این مدل، کارکنان ممکن است به دو مدیر همزمان گزارش دهند؛ یکی مدیر دپارتمان وظیفه ای (مانند منابع انسانی، بازاریابی، یا فناوری اطلاعات) و دیگری مدیر پروژه یا محصول خاصی که در حال اجرا است. 

این ساختار برای سازمان هایی طراحی شده که نیازمند همکاری بین بخشی و انعطاف پذیری در اجرای پروژه ها هستند. ساختار ماتریسی این امکان را فراهم می کند که در شرایط پیچیده، بدون قربانی کردن بهره وری یا ایجاد تضادهای عمده، همزمان چند پروژه به صورت هماهنگ پیش بروند.

ویژگی ‌های ساختار سازمانی ماتریسی چیست؟

ساختار سازمانی ماتریسی دارای ویژگی های منحصر به فردی است که آن را از دیگر ساختارهای سازمانی متمایز می کند. این ساختار به سازمان ها امکان می دهد تا به شیوه ای موثرتر و با انعطاف پذیری بیشتر به وظایف و پروژه های پیچیده بپردازند. در این بخش به برخی از ویژگی های کلیدی ساختار سازمانی ماتریسی می پردازیم:

• همکاری دوگانه: کارکنان واحدهای مختلف هم به مدیر دپارتمان خود و هم به مدیر پروژه گزارش می دهند.
• حوزه های عملکردی متقاطع: فعالیت های تیم ها بر اساس تخصص دپارتمان ها و نیازهای پروژه شکل می گیرد.
• تمرکز بر نتیجه و تخصص: تمرکز هم بر دستاوردهای پروژه و هم بر بالابردن مهارت ها و تخصص های کارکنان حفظ می شود.
• انعطاف پذیری: این ساختار به سرعت با تغییرات محیط های درونی و بیرونی سازمان تطبیق می یابد.
• ایجاد هماهنگی بین بخشی: ساختار ماتریسی کمک می کند که فعالیت های سازمانی به صورت بهینه در میان بخش های مختلف توزیع شده و سازمان به اهداف خود دست یابد.

انواع ساختارهای ماتریسی

ساختار ماتریسی را می توان بر اساس درجه تمرکز بخشی از پروژه به سه نوع کلی تقسیم بندی کرد:

ماتریس عملکردی: 

در این نوع ماتریس، قدرت بیشتر به مدیران دپارتمان ها یا واحدهای عملکردی داده می شود تا مدیران پروژه. در واقع، محور اصلی فعالیت ها بر اساس سلسله مراتب خطی و وظیفه ای تنظیم شده و مدیر پروژه معمولاً قدرت کمی در تصمیم گیری دارد. اما کاربرد این مدل ساختار سازمانی ماتریسی چیست؟ این نوع ساختار عمدتاً در سازمان هایی که فرهنگ و فعالیت هایشان بیشتر وظیفه محور است، مورد استفاده قرار می گیرد.

ماتریس متوازن:

در این نوع ماتریس، قدرت بین مدیران دپارتمان و مدیر پروژه به طور متعادل توزیع می شود. هر دو نوع مدیر در تصمیم گیری و راهبری نقش مهمی ایفا می کنند و همکاری زیادی برای پیشبرد اهداف سازمان انجام می دهند. این مدل به دلیل توازن نسبی و همکاری بیشتر، در سازمان هایی که نیاز به تعادل بین کارکردهای وظیفه ای و پروژه ای دارند، به کار می رود.

ماتریس قوی: 

در این نوع، قدرت و کنترل بیشتری در دست مدیران پروژه بوده و ساختار بیشتر شبیه به سازمان های پروژه محور است. مدیر پروژه غالباً کنترل بیشتری بر منابع، اولویت ها و تصمیم گیری دارد و دپارتمان ها از او حمایت می کنند. این ساختار برای سازمان هایی مانند شرکت های ساختمانی، فناوری اطلاعات یا مشاوره مدیریت که پروژه ها نقش محوری داشته و نیاز به تمرکز بیشتر بر اجرای پروژه ها دارند، مناسب است.

کاربردهای ساختار سازمانی ماتریسی چیست؟ 

ساختار سازمانی ماتریسی به دلیل انعطاف پذیری و توانایی اش در هماهنگی بین واحدها و استفاده بهینه از منابع، در بسیاری از صنایع و سازمان ها کاربردهای مهمی پیدا کرده است:

صنایع فناورانه 

در صنایع فناورانه که نیاز به نوآوری و تطابق سریع با تغییرات بازار وجود دارد، ساختار ماتریسی می تواند به مقابله با چالش هایی چون سرعت بالای تغییرات و تخصیص موثر منابع کمک کند. شرکت های فناوری پیشرو مانند گوگل و مایکروسافت از این ساختار برای توسعه محصولات جدید و تسریع فرآیندهای نوآوری استفاده می کنند.

صنایع تولیدی 

در صنایع تولیدی که مدیریت پروژه های همزمان و تخصیص منابع بهینه برای افزایش بهره وری حیاتی است، ساختار ماتریسی به تخصیص بهینه کارکنان و تجهیزات و هماهنگی میان خطوط تولید و پژوهش و توسعه کمک می کند.

خدمات حرفه ‌ای

شرکت های ارائه دهنده خدمات مشاوره و حرفه ای نیز می توانند از ساختار ماتریسی بهره مند شوند. در این سازمان ها، پروژه ها و مشتریان مختلف نیازمند توجه و مدیریت همزمان هستند. ساختار ماتریسی کمک می کند تا تیم های مختلف بتوانند به بهینه ترین شکل ممکن به نیازهای مشتریان پاسخ دهند.

بخش های دولتی و غیرانتفاعی 

در بخش های دولتی و سازمان های غیرانتفاعی که منابع محدود داشته و نیاز به همکاری و هماهنگی با بخش ها و دپارتمان های مختلف دارند، ساختار ماتریسی می تواند به افزایش انعطاف پذیری و بهبود ارائه خدمات کمک کند.

چالش های پیاده سازی ساختار سازمانی ماتریسی چیست؟ 

پیاده سازی موثر یک ساختار ماتریسی در سازمان، نیازمند تغییرات فرهنگی و فرآیندی عمیقی است. برخی از چالش های عمده در این زمینه شامل موارد زیر می شود:

تضاد مدیریت: 

وجود خطوط گزارش دهی چندگانه و توزیع قدرت ممکن است به تضاد بین مدیران وظیفه ای و پروژه منجر شود. برای حل این موضوع، تعریف دقیق نقش ها و مسئولیت ها ضروری است.

نیاز به مهارت های جدید: 

کارکنان و مدیران در یک ساختار ماتریسی نیازمند مهارت های ارتباطی، میان فردی و حل مسئله بیشتری هستند. آموزش و توسعه این مهارت ها باید بخشی از برنامه های سازمان باشد.

فرهنگ سازمانی: 

ساختار ماتریسی نیازمند یک فرهنگ سازمانی باز و انعطاف پذیر است که از همکاری بین واحدی و نوآوری حمایت کند. تغییر فرهنگ سنتی به یک فرهنگ ماتریسی ممکن است زمان بر باشد.

سخن پایانی

در این مطلب از مجموعه مقالات سیستم سازی کسب و کار به طور کامل توضیح دادیم که ساختار سازمانی ماتریسی چیست و چه کاربردهایی دارد. ساختار سازمانی ماتریسی به عنوان یک رویکرد نوآورانه و متنوع در مدیریت سازمان ها با محیط پیچیده و پروژه محور طراحی شده است.

این ساختار با تمام چالش های خود، امکان استفاده بهینه از منابع، تسهیل در همکاری های بین واحدی و افزایش انعطاف پذیری سازمان ها را فراهم می کند. با این حال، موفقیت در پیاده سازی و بهره برداری از آن نیازمند توجه دقیق به چالش ها و فرصت های آن و آماده سازی سازمان از نظر فرهنگی و فرآیندی است.

یک سازمان قبل از پذیرش ساختار ماتریسی باید ارزیابی کاملی از نیازها و ظرفیت ‌های خود داشته باشد و برنامه‌ های لازم برای مدیریت چالش‌ های احتمالی را تدوین کند. استفاده از تجربه‌ ها و رهنمودهای متخصصان مدیریتی می ‌تواند سدهای مسیر را کاهش داده و دستیابی به مزایای این ساختار را تسهیل نماید.